Vücudun Koruyucusu Tükürük

Meselâ ağızdaki sindirim, tükürük salgıları vasıtasıyla gerçekleştirilir. Vücuda giren zararlı maddelere karşı vücudu koruma, faydalı olanları vücuda kazandırma ve atık maddeleri bünyeden uzaklaştırma bu salgıların fonksiyonları arasında yer alır.
Tükürük hangi bezlerden salgılanır?
Büyük bölümü sindirim sistemine yerleştirilmiş olan dış salgı bezlerinin en mühim vazifesi, salgılarıyla besinlerin sindirimine yardımcı olmaktır.
Vücudun hayatiyetinin devam ettirebilmesinde vazifeli iç ve dış salgı bezlerinde her gün yüzlerce kimyevî madde üretilmekte ve bu maddeler ihtiyaca göre vücudun çeşitli yerlerine dağıtılmaktadır.
Tükürük bezlerinin gelişimi, anne karnında birinci veya ikinci aylarda başlatılmakta ve doğuma kadar sürdürülmektedir
Tükürük, kulak altı tükürük bezi (parotis bezi), çene altı tükürük bezi (submandibular bez) ve dil altı tükürük bezi (sublingual bez) başta olmak üzere, ağız ve yutaktaki mukozada bulunan 700-1.000 civarındaki küçük tükürük bezinden salgılatılmaktadır. Tükürük bezlerinin en büyüğü ve kulağın alt tarafına yerleştirilmiş olan parotis bezi, kabakulakta şişer. Bu bez, 6 cm uzunluğundaki kanalıyla (stenon) üstteki ikinci öğütücü diş hizasından ağız boşluğuna açılır. Çene kemiğinin altına yerleştirilmiş olan submandibular bez, kanalı (wharton) vasıtasıyla dilin altından ağız tabanına açılır. Ağız tabanı mukozasının altında bulunan sublingual bez ise, 7-12 adet kanalcığı ile ayrı ayrı mukozaya açılır.
Tükürüğün salgılanmasında vazifeli mekanizmalar
Girift bir hâdise olan tükürük salgılanması, 24 saat kesintisiz devam ettirilir ve sefalik, bukkal ve gastrointestinal olmak üzere üç fazda gerçekleştirilir.
Beyin ile ilgili olan sefalik faz; yiyeceklerin düşünülmesi, koklanması veya görülmesi ile başlar (limon görüldüğünde ağzın tükürükle dolması buna misâl verilebilir). Beyin sapındaki tükürük salgı merkezi, beyinden gönderilen sinyallerle uyarılır ve tükürük salgılatılır. Böylelikle besinlerin sindirimi için ağızda uygun ortam hazırlanmış olur. Eğer bu mekanizma insana bahşedilmemiş olsaydı, yiyecekler ağızda uzun süre çiğnenecek, buna rağmen fazla lezzet alınmadan yutulacaktı. Bu mekanizmanın işletilmesinden dolayı, eşsiz lezzetlerle yaratılmış nimetlere ilgimiz daha fazla olmaktadır.
Ağızla ilgili olan bukkal faz; ağızdaki tat alma veya dokunma reseptörlerinin uyarılması ile başlar. Besinlerin ağız mukozasına yaptığı fizikî veya kimyevî tesirler neticesinde, sinirler aracılığıyla tükürük salgı merkezi uyarılır ve tükürük salgılanır.
Mide ve bağırsakla ilgili olan gastrointestinal faz; üst sindirim sisteminden başlatılan refleksle üretilir. Bir madde yutulduğunda, bu mekanizma kuvvetlenir ve tükürük salgısı artırılır. Acı biber yendiğinde tükürük salgısının artırılması ve biberin ağızda bıraktığı acının hafifletilmesi bu yolla gerçekleştirilmektedir. Tükürük vasıtasıyla sulandırılarak veya nötralize edilerek bu maddelerin tesirleri kısmen ortadan kaldırılır.
Tükürüğün muhteviyatı
% 99’u su olan tükürüğün bir günde salgılanma miktarı 1-1,5 litredir. Bunun % 30’u kulak altı, % 60’ı çene altı, % 5’i dil altı tükürük bezleriyle üretilirken, % 5’i de küçük tükürük bezleri vasıtasıyla üretilmektedir. Tükürükte sodyum, potasyum ve kalsiyum gibi elektrolitlerin yanı sıra protein, bikarbonat, albümin, lizozim, immünglobulin A, kallikrein (iltihabi cevapta rol oynayan moleküllerden biri) ve tripsin inhibitörü gibi maddeler bulunur.